Is de yogales voor iedereen voldoende om te leren ontspannen?

Mensen met ‘spanningsklachten’ of met (somatische) problematiek, die verergerd wordt door spanning, worden aangeraden te leren ontspannen. Uit een promotieonderzoek van dr. R. Lafaille in 1991 blijkt dat het beoefenen van yoga positieve effecten kan geven bij het verminderen van spanningsklachten. Het percentage mensen met klachten daalde in een jaar van 50% naar 25%. De huisarts, fysiotherapeut of psycholoog kan dan ook bij een vermoeden van ‘spanningsklachten’ adviseren naar de yogales te gaan. Uit een enquête, gehouden door de Vereniging voor Yoga- leerkrachten Nederland in het najaar van 1995 blijkt dat 25 % van de mensen op yogales een verwijzing heeft gekregen.

Op de juiste plek in de yogales?

De vraag is echter of mensen met spanningsgebonden problematiek op hun plek zitten in de yogales en er voldoende baat bij hebben. In principe is een yogales bedoeld voor gezonde mensen. Dit wil niet per se zeggen ontspannen mensen, maar wel dat de doelgroep bestaat uit gezond functionerende mensen, die zich bewust zijn dat te grote gespannenheid het functioneren kan verstoren en dit al enigszins kunnen regelen. Uitgangspunt is dat men in staat is te ont- spannen, maar deze vaardigheid d.m.v. yoga wil vergroten. In de praktijk valt dit volgens de ervaring van de onderzoeker, en van haar collega’s, nogal eens tegen.

Als er namelijk sprake is van een te hoge mate van gespannenheid of van blijvend aanwezige, actuele spanningsbronnen in de leefsituatie, kan het lastig zijn om te ontspannen. Volgens de theorie van de Adem- en Ontspanningstherapie Methode Van Dixhoorn (AOT) is vooral het bewust leren ontspannen zinvol in geval van een disfunctionele overspanning. Disfunctionele overspanning betekent een onnodig verhoogde spanning, die ontstaat in een tijd met veel stress en onvoldoende ruimte voor herstel.

Het individuele systeem staat onder een hogere druk en past zich aan, door die druk te ‘internaliseren’. De hoge spanning blijft bestaan, ook als de reden daarvoor niet meer aanwezig is en dit wordt na verloop van tijd niet meer als dusdanig waargenomen; men is zich niet meer bewust van de te grote gespannenheid. De spanning is gewoon geworden. Het gehele spanningsbereik is iets kleiner geworden en wat omhoog geschoven. Een dergelijke disfunctionele overspanning is de voedingsbodem voor allerlei klachten.

Verschillende niveaus van overspanning

Volgens de theorie van AOT zijn er verschillende niveaus van overspanning:

• Niveau van overspanning I – overspanning in balans. Dit wil niet zeggen, dat er geen klachten of spanningen zijn, maar dat iemand in staat is zijn spanning te regelen en er adequaat en gezond mee om kan gaan. De meeste ontspanningsinstructies lukken goed en groepsinstructies volstaan.
• Niveau van overspanning II – matig verstorend. Dit wil zeggen dat de ontspanningsinstructies niet gemakkelijk lukken. Er zijn wel enkele instructies te vinden die lukken; de res- pons is gemengd. Er zijn klachten die verband blijken te houden met hoge spanning en die goed reageren, maar andere reageren niet of nauwelijks. Individuele begeleiding is gewenst.
• Niveau van overspanning III – sterk verstorend. Dit wil zeggen dat het moeilijk is om een ingang te vinden. De samenhang tussen klachten en overspanning is verwarrend en onduidelijk. Belangrijk in dit geval is om de klachten niet zonder meer toe te schrijven aan de overspanning, maar de relatie te verduidelijken zodra er een ingang is gevonden. Mogelijk zijn er omstandigheden die domineren en een positief effect verhinderen.

Een ingang wil zeggen: een instructie (of een gedeelte van een instructie), die door de persoon buiten de behandeling herhaald wordt en die een zinvolle verandering tot stand brengt. Het kan ook een handgreep (zachte manuele techniek) zijn, die onmiskenbare ervaringen geeft en op die manier een zinvolle verandering teweegbrengt.

Geen evaluatie of ontspanning lukt

Deze theorie bevestigt het uitgangspunt van de yoga dat mensen vooral baat zullen hebben die zich al enigszins kunnen ontspannen en in niveau I thuishoren. In die gevallen kunnen groepsinstructies volstaan. In een yogales wordt echter niet geëvalueerd of ontspannen lukt. In de behandeling met AOT wordt van iedere persoon het niveau van overspanning bepaald. Dit wordt gedaan aan de hand van de respons op instructies. Van elke instructie wordt genoteerd of het lukte (doen=d), of er een verandering waarneem- baar was (voelen=v) en hoe de verandering gewaardeerd werd (waarde=w).

Van de instructies die zijn gegeven wordt het aantal met een plus op D,V en W, dus in totaal 3 plussen genoteerd en hieruit kan het percentage ‘3 plus’ worden berekend. ‘3 plus’ betekent dat de instructie gemakkelijk uitvoerbaar was, dat er een concrete verandering waarneembaar was en dat de verandering een positieve waardering kreeg. De instructies van de AOT zijn zo ontworpen, dat ze in principe door iedereen uitvoerbaar zijn. Als het niet lukt, moet er een reden voor zijn. Wanneer 50% of meer van de instructies of handgrepen 3-plussen krijgt, spreken we van niveau van overspanning I of overspanning in balans.

Bij een verwijzing voor yogales is niet duidelijk of gespannenheid veroorzaakt wordt door belastende omstandigheden of door een verhoogd niveau van overspanning van de persoon. Dit zou verduidelijkt kunnen worden door eerst een serie groepslessen volgens de AOT te geven en de respons op de instructies te noteren. In

Dit onderzoek

Mensen met ‘spanningsklachten’ worden aangeraden te leren ontspannen en (para)medici verwijzen vaak door naar de yogales. De vraag is of de yogales voor al deze mensen voldoende is om te leren ontspannen. In dit onderzoek blijkt dat 25% van 370 yogaleerlingen nog een hoog spanningsniveau houdt, gemeten met de Nijmeegse Lijst (NL) voor hyperventilatieklachten. Een verhoogde score (> 20) kwam vooral voor onder mensen die doorverwezen zijn door (para)medici (42%) en bij mensen, die gestart zijn met als reden: klachten (31%), gespannenheid (37%) of adem (35%).

Bij 10 mensen met veel klachten (NL > 20) is onderzocht in welke mate dit gevolg was van een verhoogde spanning die door individuele behandeling met AOT (adem- en ontspanningstherapie) positief te beïnvloeden was. Drie van de 10 leerlingen verbeterden naar een normaal niveau (disfunctionele, onnodig verhoogde spanning was de oorzaak van de verhoogde spanning), vier van de 10 leerlingen verbeterden maar bleven een verhoogd niveau van spanning houden (disfunctionele onnodig verhoogde spanning was voor een deel de oorzaak van de verhoogde spanning) en bij drie van de 10 leerlingen is geen ingang gevonden (de spanning was niet toegankelijk voor zelfregulatie van spanning).

Geconcludeerd werd dat een relatief hoog percentage yogaleerlingen spanningsklachten houden, die onvoldoende gereageerd hebben op de yogalessen, maar voor een deel toch onnodig blijken te zijn. Het is daarom aan te bevelen in de yogales te evalueren of de gespannenheid voldoende positief beïnvloed wordt en zo niet, tijdig individuele AOT aan te bieden.

Dit artikel is deels overgenomen uit een onderzoek uitgevoerd door Yvonne Esser, yogadocent en docent Methode Van Dixhoorn. Klik op de onderstaande button om het gehele artikel te lezen, inclusief alle onderzoeksuitkomsten.